Multipl Skleroz (MS) nedir?
Multipl skleroz veya MS, merkezi sinir sistemindeki (beyin ve omurilik) sinir liflerine zarar verilmesi sonucu hareketi, bilişsel yetenekleri ve davranışı etkileyen bir durumdur. MS ayrıca otoimmün bir bozukluk olarak da adlandırılır, çünkü bağışıklık sistemi, sinir liflerini saran koruyucu miyeline saldırır ve bu lifler boyunca seyahat eden sinyalleri bozarak kas kontrolünün kaybına, denge kaybına, koordinasyon zorluğuna, yürüme güçlüğüne ve ruh halinde değişikliklere neden olur.
Her MS hastasının benzersiz bir sunumu vardır. Belirtiler geniş kapsamlı ve değişkendir. Daha çok kadınlarda görülür, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu nedeniyle ortaya çıkar.
Fizyoterapi, MS’in hareketlilik, kas spazmı, denge ve koordinasyon gibi semptomlarına yardımcı olarak yaşamı kolaylaştırabilir. Fizyoterapi, nüksler meydana geldiğinde iyileşmeyi teşvik edebilir, potansiyeli maksimize edebilir ve MS’li bir kişinin mümkün olduğunca uzun süre aktif kalmasını sağlar.
MS çeşitleri
Dört temel türü vardır:
- İyi huylu MS: En hafif formudur ve nüksler (semptomların şiddetlendiği dönemler) azdır. Ancak, bu türdeki bir kişinin teşhis konulmadan önce yaklaşık 15 yıl boyunca çok az veya hiç semptom yaşamış olması gerekir.
- Nükseden-iyileşen MS: MS’li insanların %80’inde bu tür görülür. Bu, nükslerin daha sonra iyileşme dönemleri ile takip edildiği anlamına gelir. Nüksler, yeni veya eski semptomların aniden alevlenmesiyle ortaya çıkar, ardından iyileşme veya remisyon dönemi gelir.
- İkincil ilerleyici MS: Nükseden-iyileşen MS’ye sahip olanların yaklaşık %50’si 10 yıl içinde ikincil ilerleyici MS geliştirir. Nüks sona erdikten sonra semptomlar düzelmez ve zamanla yavaşça artarak günlük işleri zorlaştırır.
- Primer ilerleyici MS: Bu türde semptomlar düzelme dönemleri olmadan sürekli olarak daha da şiddetlenir.
MS teşhisi
Semptomlar çok belirsiz olabilir, bu nedenle teşhis zordur. Teşhis için birçok testten geçilir ve bu uzun bir süreçtir. MS şüphesi varsa, bir nöroloji uzmanına görünmeniz gerekir ve bu uzman detaylı bir nörolojik muayene yapacaktır, bunun içerisinde manyetik rezonans görüntüleme (MRG), uyarılmış potansiyeller veya lomber ponksiyon olabilir.
MS’e ne sebep olur?
MS, beyindeki ve omurilikteki sinir liflerinin iltihaplanması nedeniyle olur. Bu iltihaplanma, beyaz kan hücrelerinin sinir liflerini saran miyelini saldırmasıyla ortaya çıkar, bu da lezyonlar veya plaka adı verilen yara izlerini oluşturur.
Bu, sinir lifleri boyunca seyahat eden mesajları yavaşlatır ve hatta durdurabilir. Zamanla miyelin tamamen parçalanabilir ve sinir lifleri kendileri de zarar görebilir.
Bu miyelin hasarına neyin neden olduğu tam olarak anlaşılmamıştır. MS’e yol açan tek bir gen yoktur, ancak MS’yi daha olası hale getiren gen kombinasyonlarının araştırılması devam etmektedir.
Alternatif olarak, MS’li bir kişinin yakınlarında, MS gelişme olasılığı biraz daha yüksektir.
MS İngiltere, Kuzey Amerika ve İskandinavya gibi ülkelerde nispeten yaygındır, ancak Malezya ve Ekvador gibi ülkelerde neredeyse hiç görülmez, bu da MS’nin ekvatorun kuzeyindeki ülkelerde daha olası olduğunu gösteren iklim etkileri olduğunu düşündürmektedir. Ayrıca, MS’nin daha soğuk ortamlarda gelişebilen belirli bir bakteri veya virüs tarafından tetiklenebileceği öne sürülmüştür. Bununla birlikte, bu konuda daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.
Bu durum önlenebilir mi?
Bilim insanları henüz MS’nin belirli bir nedenini tespit edemediler. En iyi önlemin sağlıklı bir yaşam tarzının sürdürülmesi olduğu düşünülmektedir. Haftada en az 150 dakika orta düzeyde fiziksel aktivite yapmak (günde 30 dakika, haftada 5 gün), sağlıklı bir beslenme benimsemek, yeterli uyku almak ve günlük stresi yönetmek, sağlıklı bir yaşam tarzının unsurlarıdır. MS’nin erken teşhisi ve uygun tedavisi, daha başarılı ve aktif bir yaşamı sağlar.
MS’in etkileri ve semptomları
MS semptomları kişiden kişiye ve hatta günden güne değişebilir. En yaygın semptomlar şunlardır:
Fiziksel olmayan semptomlar:
- Göz problemleri, ağrı, çift görme, bazı körlükler ve odaklanma zorluğu.
- Mesane ve bağırsak problemleri.
- Konuşma ve yutma güçlükleri.
- Ruhsal dalgalanmalar.
- Öğrenme ve bellek sorunları.
- Cinsel sorunlar.
Fiziksel semptomlar:
- Yorgunluk.
- Kas zayıflığı, sertlik ve kas spazmları.
- Denge kaybı, koordinasyon ve baş dönmesi, yürümeyi zorlaştırır.
- Ağrı (sinirsel veya kas-iskelet sistemi kökenli).
- Cilt üzerinde uyuşma veya karıncalanma.
Multipl Skleroz (MS) ve Fizik Tedavi
Fizyoterapi, MS hastaları için büyük fayda sağlayabilir. Semptomları, yorgunluk ve kas spazmını iyileştirerek bağımsızlığı korumaya yardımcı olurken, hareket kaybını, güç ve denge kaybını önlemeye de yardımcı olur. Fizyoterapistler, MS tedavisinde önemli bir rol oynar.
Fizyoterapistler, fiziksel bağımsızlık, esneklik, güç ve kondisyon seviyelerini maksimum seviyeye çıkarmanıza yardımcı olur ve ortaya çıkabilecek yeni hareket sorunları konusunda tavsiye ve destek verir. Fizyoterapi, fiziksel semptomlarda ve bir nüks sonrası iyileşme döneminde önemlidir. Fizyoterapi aşağıdaki amaçları taşır:
- Hareketleri kontrol etmeye ve koordine etmeye yardımcı olmak.
- Spastisiteyi azaltmak ve daha normal hareketleri teşvik etmek.
- Fonksiyonel yetenekleri geri kazanmak.
- Kasları güçlü tutmak ve zayıf olanları güçlendirmek.
- Eklem esnekliğini korumak ve sertliği önlemek.
- Koordinasyon ve dengeyi geliştirmek.
- Bası yaralarını önlemek.
- Kas kontraktürlerini önlemek.
- Düşme riskini azaltmak.
- İyileşmeyi teşvik etmek.
Fizyoterapi, o anda hangi semptomları deneyimlediğinize bağlı olarak değişir ve fizik tedavi programları bireysel ihtiyaçlarınıza göre uyarlanır. MS’in sadece sizi değil, size yakın olanları da etkilediğini anlıyoruz. Aile ve bakıcıları içeren yapılandırılmış bir program geliştirilmesi gerekir ve bu program:
- Duruşu düzeltmeye, doğru bir şekilde durmaya, yürümeye, otururken veya yatar pozisyondan kalkmaya ve uyumak için en iyi pozisyonu belirlemeye özel bir vurgu yapacaktır.
- Kas gücünü ve fonksiyonel yeteneği geliştirmek için çeşitli egzersizler ve fiziksel aktivite içerir.
- Sertliği veya spazmları gidermek için özelleştirilmiş germeleri içerir.
- Dayanıklılığı artırmak ve yorgunluğu azaltmak için egzersizler içerir.
- Koordinasyon ve dengeyi teşvik eden egzersizler içerir.
- Günlük aktiviteler konusunda yürüteç, ayak bileği ateli veya ortez gibi yardımcı yürüme araçları konusunda tavsiye sunacaktır.
- Hidroterapi, sıkı kasları gevşetmeye ve duruşu düzeltmeye yardımcı olabilir.
Fizik tedavi programı, ilerlemenize göre veya semptomlarınızın değiştiği zaman uygun şekilde ayarlanır. Fizyoterapistler, hareket ve koordinasyonunuzu geri kazanmaya yardımcı olmanın yanı sıra, kendi kendinize nasıl yardımcı olabileceğinizi göstererek bağımsızlığınızı teşvik edecektir. Fizyoterapi aynı zamanda günlük yaşam aktivitelerine odaklanır ve potansiyelinizi en üst düzeye çıkarırken iyileşmenizi artırır.
Sıkça sorulan sorular
Egzersiz benim yürümeme yardımcı olabilir mi?
Ne fizik tedavi ne de egzersiz, MS’nin neden olduğu sinir hasarını tamamen iyileştirebilir. Ancak fizik tedavi, fiziksel yetenekleriniz dahilinde hareket etme becerinizi geliştirmeye yardımcı olabilir. Kaslarınızı güçlendirmek ve kalbinizi sağlıklı tutmak genel sağlığınız için iyidir. Yürüme ve günlük aktiviteleri yapma beceriniz de gelişebilir. Hangi hedeflerin gerçekçi olduğu konusunda doktorunuz ve fizyoterapistinizle konuşun.
Tekerlekli sandalye kullanıp yürüyemiyorsam neden egzersiz yapmalıyım?
Yürüyemiyor olsanız bile herkesin egzersize ihtiyacı vardır. Aktif kalmak birçok sağlık faydası sağlar:
- Spastisite, kasılma ve ağrı semptomlarını iyileştirir.
- Sağlıklı bir vücut ağırlığını korumanıza yardımcı olur.
- Enerjinizi artırır.
- Ruhsal durumunuzu iyileştirir.
- Diğer sağlık sorunlarını önlemenize yardımcı olur.
- Kan dolaşımını iyileştirir.
- Hareketsizlikten kaynaklanan pıhtı riskini azaltır.
- Deri sorunlarını azaltmaya yardımcı olur.
- Cinsel isteği korumaya yardımcı olur.