Serebral Palsi nedir?
Serebral Palsi, beynin ve sinir sisteminin rahimdeyken, doğum sırasında veya çocuğun doğumundan sonraki ilk 2 yıl içinde zarar görmesi durumudur. Bu, kas koordinasyonunun bozulmasına ve konuşma güçlüğü gibi belirtilere neden olabilir.
SP nedenleri nelerdir?
- Serebral Palsi vakalarının onda biri asfiksi sonucu ortaya çıkar. Asfiksi, beyne giden oksijen eksikliğinden kaynaklanan bir hasardır ve bu zor bir doğum sırasında meydana gelebilir.
- Beyinde beyaz maddede bir hasar Serebral Palsi’ye neden olabilir. Beyaz madde, beyin içindeki mesajların iletilmesinden sorumlu sinir liflerinden oluşur. Bu tür Serebral Palsi, kan akışı veya oksijen eksikliği nedeniyle beyin dokusunun ölümü sonucu meydana gelir. Bu, annenin yakalandığı bir enfeksiyon, sezaryen doğum veya prematürite sebebiyle gelişebilir.
- Beyindeki anormal gelişme, mutasyonlar, enfeksiyonlar veya travma Serebral Palsi’ye neden olabilir. Bu değişiklik normal gelişimi etkileyebilir.
- Beyindeki kanama (intrakranial kanama) veya beyindeki bir kan damarının tıkanması Serebral Palsi’ye yol açabilir. Bu, bebekteki damarların zayıflığı, annenin yüksek tansiyonu veya pelvik inflamatuar gibi durumlardan kaynaklanabilir.
Serebral Palsi türleri nelerdir?
SP türleri, hareket probleminin tipine ve etkilenen vücut bölgelerine göre isimlendirilir.
Hareket problemine göre Serebral Palsi tipleri:
- Spastik SP: Bu tipte kaslar kalıcı olarak kasılmış durumda olup harekete karşı direnç vardır. Bu durum, ayakta durma, yürüme, nesne tutma ve bırakma gibi normal işlevleri zorlaştırabilir.
- Diskinetik SP: Kaslar bilinçsizce yüksek ve düşük tonuslar arasında değişir, bu da rastgele kontrolsüz hareketlere veya istemsiz spazmlara neden olabilir.
- Ataksik SP: Bu tipte hastanın denge ve koordinasyonu azalır, bu da sakarlık ve ani hareketlere yol açabilir. El titremeleri de ortaya çıkabilir.
- Karışık Tip SP: Bir kişi yukarıdaki kategoridekilerden daha fazla özellik taşıdığında ortaya çıkar.
Etkilenen vücut bölgelerine göre:
- Kuadripleji: Her iki kolu ve bacakları, boyunu ve gövdeyi etkileyen SP tipidir.
- Dipleji: Ya her iki bacağı (en yaygın olan) ya da her iki kolu (daha az yaygın) etkiler.
- Hemipleji: Vücudun sadece bir tarafını etkiler.
- Monopleji: Sadece bir uzvun etkilendiği bir tür. Bu tip nadirdir.
SP belirtileri nelerdir?
Serebral Palsi’nin belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterir. Bu belirtiler bebek sadece birkaç aylıkken ortaya çıkabilir. Genellikle, ebeveynler çocuklarının iki yaşından önce belirtilerini fark eder.
Erken belirtiler şunlardır:
- Aynı yaşta diğer bebekler gibi başı dik tutamama.
- Kollarla ulaşma güçlüğü.
- Yuvarlanma, oturma, sürünme veya yürüme zorluğu.
Hareketle ilgili diğer Serebral Palsi semptomları şunları içerebilir:
- Stres, hastalık ve zamanla kötüleşen sert kaslar.
- Tam olarak bükülemeyen veya gerilemeyen sert eklemler. Bu belirti özellikle ellerde, dirseklerde, kalçalarda, dizlerde veya ayak bileklerinde görülür.
- Kas zayıflığı veya çocuğun daha önce gerçekleştirdiği hareketlerde azalma.
- Diğer çocuklara kıyasla daha yavaş hareket etme.
- Bacaklar, kollar, gövde veya boynun daha az hareketli olması.
- Koordinasyon eksikliği.
- Özellikle boyun veya gövdede “sarkık” kaslar.
- Kas titremeleri.
Serebral Palsi’nin diğer belirtileri şunlar olabilir:
- Konuşmada güçlük veya anlaşılamama.
- Öğrenme bozuklukları (çocuğun normal zekasına rağmen).
- Görme sorunları.
- İşitme sorunları.
- Nöbetler.
- Sertleşmiş kaslar veya kötü duruş nedeniyle oluşan eklem ağrısı.
- Ağız içi kas gücünün veya koordinasyonunun azalması. Bu yeme sorunlarına veya artan salya akıntısına yol açar.
- Kabızlık.
- İdrarı tutmada güçlük.
- Normalden daha yavaş büyüme.
Nasıl teşhis edilir?
Çocuğunuzun hareketlerinde gecikme fark ederseniz bir çocuk doktoruna başvurmalısınız. Eğer SP şüphesi varsa, tıbbi geçmiş değerlendirmesi yapılacaktır. Anne hamileliği, doğum ve çocuğun genel sağlığı hakkında sorular sorulacaktır. Detaylı bir değerlendirmenin bir parçası olarak:
- Farklı pozisyonlarda çocuğun hareketlerini değerlendirmek için çocuk gözlemlenir.
- Çocuğun kas tonusu, gücü, esnekliği ve refleksleri hakkında elle değerlendirme yapılır.
- Çocuğun oturabilme, ayakta durabilme veya nesneleri kavrayabilme yeteneği belirlenir.
- Kan tahlilleri, MRI veya BT gibi görüntüleme taramaları istenebilir.
Serebral Palsi ve fizik tedavi
Bir fizyoterapist, SP’li herkesin sağlığı ve zindeliği için değerli bir ortaktır. Fizyoterapistler, SP’li kişilerin yaşamın tüm aşamalarında en iyi şekilde işlev görmeleri için güç ve hareket kazanmalarına yardımcı olur.
Fizyoterapistler, bireylerin gelişiminin farklı aşamalarında fayda sağlar. Programı her bireyin benzersiz ihtiyaçlarına göre uyarlarlar. Tedavi öncelikleri değiştikçe ihtiyaçları karşılamak için diğer sağlık profesyonelleriyle birlikte çalışırlar. Fizyoterapistinizle çalışabilecek diğer sağlık profesyonelleri arasında dil-konuşma terapistleri ve iş-uğraşı terapistleri yer alır.
Erken çocukluk döneminde fizik tedavi: Doğumdan 4 yaşına kadar
Fizyoterapistler, çocukların hareket gelişimini desteklemeye yardımcı olur. Pozisyon, hareket, beslenme, oyun ve sakinleşme konularında eğitim sağlarlar. Fizyoterapistiniz ayrıca, evde hareket gelişimini, iletişimi, işitme, görme ve oyun becerilerini teşvik etmek için değişiklikler önerir. Çocuklar birçok beceriyi oyunda öğrenir. Çocuğunuzun fizyoterapisti, çocuğunuzun özel ihtiyaçlarına uygun eğlenceli oyun aktiviteleri programı geliştirecektir. Programın hedefleri, güç, hareket ve fonksiyonu iyileştirmektir. Bu yaşta, çocuklar genellikle evde, bir kreşte veya poliklinikte fizyoterapi alırlar. Fizyoterapistiniz, çocuğunuzun gelişimine göre tedavi programını geliştirmeniz için sizinle birlikte çalışacaktır.
Okul çağında fizik tedavi: 5 ila 18 yaş
Fizyoterapistler, SP’li bir çocuğun fonksiyonel hedeflere ulaşmasına yardımcı olmak için ebeveynleri eğitir. Fizyoterapi, gelişimin tüm aşamalarında en yüksek yaşam kalitesine teşvik eder. Tedavi planı ve hedefleri çocuğun yaşına göre değişir. Okul, çocuğunuzun her yıl yeni ortamlarda hareket etmesi gereken zorluklar getirir. Bu aşamada, çocuklar büyüme atakları yaşar ve fizyoterapiye ve çocuğa yardımcı olan ekipmanlara ayarlamalar yapılması gerekir. Okul tabanlı fizik tedavi, çocuğunuza en iyi öğrenme ortamını sunmak için değişiklikler yapmayı amaçlar.
Çocuğunuzun fizyoterapisti, mobilite ve aktiviteye teşvik eder. Aynı zamanda çocuğunuzun kas ve eklem ağrılarını yönetmesine yardımcı olur. Fizyoterapistler, sağlığı ve fonksiyonu sürdürmek için ortezler ve diğer yardımcı ekipmanları önerir. Fizyoterapi, aynı zamanda ebeveynlere ve Serebral Palsi’li kişilere, kendine bakım, günlük rutinleri sürdürme, sosyal ve aktif olma konularında stratejiler geliştirmelerine yardımcı olur. Bu, çocuğunuzun okul ve gelecekteki kariyerleri için plan yapmanıza yardımcı olur.
Serebral palsili ergenler için fizyoterapi, duruş problemlerini ve eklem hareketliliği sınırlamalarını önlemeye odaklanır. Ergenlik, yaşam boyu sağlıklı alışkanlıklar edinme aşamasıdır. Kişisel bir fizyoterapi programı oluşturmak, SP’li bireylerin sağlığını ve fonksiyonunu hayatlarının geri kalanında iyileştirebilir. SP’li çocuklarda egzersiz yapmama ve yeterince aktivite yapmama riski daha yüksektir. Fiziksel aktivite eksikliği kilo sorunlarına ve tıbbi sorunlara yol açabilir. Bu sorunlar çocuk ve ebeveynleri için yaşam kalitesini büyük ölçüde etkiler. Fizyoterapistler, bireysel egzersiz programları oluşturma konusunda yeteneklidirler. Kişisel ilgi, güç ve yeteneklerini göz önünde bulundururlar. Bir fizyoterapist, fiziksel aktiviteyi teşvik etmek ve akranlarla sosyal etkinliklere katılmak için bowling, yüzme, bisiklet, voleybol, tenis veya basketbol gibi sporları önerebilir.
Yetişkinlikte fizik tedavi: 18 yaş ve üstü
Serebral Palsi’li birçok birey yetişkin olarak oldukça fonksiyonel bir yaşam sürer. Genellikle kariyer ve aile yaşamlarını sürdürürler. SP’li yetişkinler için fizyoterapi genellikle aşağıdaki konulara odaklanır:
- Ağrı yönetimi.
- Enerji tasarrufu.
- Yardımcı adaptif ekipman kullanımı.
- Bağımsızlığı teşvik etmek için iş ve evde çevresel değişiklikler.
Serebral Palsi fizik tedavisinde yer alan bazı egzersiz ve yöntemler
Germe Egzersizleri
Serebral Palsi’li bireylerin %80’den fazlası yüksek kas tonusu, yani spastisite yaşarlar. SP’ye neden olan beyin hasarı nedeniyle, beyinden gelen motor sinyaller bozulur ve kaslar istemsiz bir şekilde kasılır.
Beyin hasarı zamanla kötüleşmese de, kötü yönetilen spastisite kötüleşebilir. Kaslar ilerleyen şekilde katılaşır ve bu sınırlı hareket açıklığı, kötü postür, anormal hareket, eşitsiz büyüme ve kronik ağrıya yol açabilir.
Serebral Palsi’li birey için sık sık germe yapmak gereklidir. Bu, kas tonusunu dengelemeye, kas ve eklemlere yük bindirmeyi en aza indirmeye ve tam hareket açıklığını korumaya yardımcı olur.
Hareket Açıklığı Egzersizleri
Ciddi Serebral Palsi’li bireyler genellikle pasif hareket açıklığı egzersizleri yapar. Bu tür egzersizlerde, eğitimli bir ebeveyn veya terapist, hastanın vücudunu onun yerine hareket ettirir ve kaslarını germesine ve eklemlerinin hareket kazanmasına yardımcı olur. Enerji harcamıyor olsalar da, serebral palsi olan bireyler hala uyarıdan faydalanabilir, bu da esnekliği ve dolaşımı teşvik eder.
Buna karşılık, daha fazla kas kontrolü olan bireylerin mümkün olduğunca aktif olarak (kendi başlarına) hareket açıklığı egzersizleri yapmaları teşvik edilmelidir. Bu, bu hareketler için nöral bağlantıları güçlendirmeye ve genel motor kontrolü iyileştirmeye yardımcı olabilir.
Bazı durumlarda, fizyoterapist, bireyin hedeflenen hareketi tamamlamasına yardımcı olmak için aktif yardımlı hareket açıklığı egzersizleri kullanabilir. Bu, bireyin kendi yapabildiğinden daha fazlasını yapmasına olanak tanırken, terapist onlara daha fazla aktif hareket kazanmak için bağımsız olarak yapabileceklerinden daha fazlasını yapmalarına yardımcı olabilir.
Fizyoterapistler, hareket açıklığı egzersizlerinin yoğunluğunu artırmak veya azaltmak için farklı pozisyonlarda yapılmasını önerebilirler. Örneğin, kol kaldırma hareketleri (omuz fleksiyonu) için hareket açıklığı egzersizleri yaparken, birey dik dururken veya otururken yer çekimine karşı daha fazla güç kullanmak zorundadır.
Kuvvetlendirme Egzersizleri
Kuvvetlendirme egzersizleri, Serebral Palsi için fizyoterapinin vazgeçilmez bir parçasıdır çünkü kas gücünü, esnekliği, postürü ve dengeyi artırır. Bu işlevler optimize edildiğinde, bireyler günlük aktiviteleri kendi başlarına yapma olasılıkları daha yüksek olur.
Serebral Palsil’i bireyin fonksiyonel değerlendirmesine dayanarak, fizyoterapistler zayıf veya az kullanılan kaslar için hangi egzersizlerin ideal olduğunu belirler. Ardından, doğru kasların güvenli ve zorlayıcı bir şekilde hedeflendiğinden emin olmak için bireye egzersizleri yaparken rehberlik ederler.
Zorunlu kullanım hareket terapisi
Sadece bir tarafı etkilenen bireyler (hemiplejik SP) için, zorunlu kullanım hareket terapisi adı verilen bir yöntem önerilebilir.
Bu, etkilenmeyen elin kullanımını sınırlamayı ve etkilenen eli yoğun aktivite tabanlı eğitimle kullanmayı içerir. İdeal olarak, etkilenen el sürekli olarak kullanıldığında, beyin adaptif değişiklikler yapmaya teşvik edilir ve bu işlevlerin nöral yollarını güçlendirir.
Henüz Serebral Palsi olan bireyler arasında yaygın olarak kullanılmamış veya araştırılmamış olsa da, zorunlu kullanım hareket terapisi etkilenen bir bacağı hedeflemek için de kullanılabilir.
Yürüme Eğitimi
Serebral Palsi olan birçok birey, bacaklarındaki spastisite nedeniyle anormal yürüyebilir. Yürüme eğitimi sırasında fizyoterapist, yürüme hızını artırmaya veya yürüme şeklini düzeltmeye odaklanabilir. Kötü bir yürüme formu sonunda fonksiyonu tehlikeye atabilir ve kronik ağrının gelişmesine yol açabilir.
Yürüme eğitimi, yürüteçler, vücut ağırlığını destekleyen koşu bantları ve paralel çubuklar gibi ekipmanların kullanımını içerebilir. Ayrıca, fizyoterapist, doğru kas-iskelet hizalamasını desteklemek ve spastik kasları nazikçe germek için bacaklara destek sağlayan ortezleri giymeyi önerebilir.
Hidroterapi
Hidroterapi veya su terapisi, havuzda gerçekleşen bir tür fizyoterapi yöntemidir. Suya girmek, bireylere eklemi zorlamadan form geliştirmelerine olanak tanır. Ayrıca, suyun direncine karşı hareket etmek, kasları hafifçe güçlendirmeye yardımcı olur.
Hipoterapi
Hipoterapi, serebral palsi olan bireylerin bir atın sırtında oturarak denge, koordinasyon ve postürlerini iyileştirmelerine yardımcı olur. Bu, bireyleri meşgul tutan eşsiz, çok duyusal bir deneyim sunar.
Ayrıca, atın hareketleri insanların yürüdüğü şekle benzer tekrarlayıcı ve ritmik bir hareket sağlar. Sonuç olarak, bireyin yürüyüşünde iyileşmelere katkıda bulunabilir.
Oyunlar ve Aktiviteler
Çocuklarla çalışırken fizyoterapistler, egzersizlere ek olarak çocuğun günlük yaşamına, becerilerin terapiden günlük yaşama taşınmasını teşvik etmek için eğlenceli oyunlar ve aktiviteler kullanabilir. Bu, engel parkurları, denge oyunları veya sanal gerçeklik gibi teknolojilerin kullanımını içerebilir.